Öfke Nedir ve Nedenleri Nelerdir?

Öfke orta derecedeki bir irritasyondan aşırı yoğunluklara ulaşabilen içinde agresyon barındıran bir duygu durumudur. Bu irritasyonu beklentilerimizin gerçekleşmemesi, hayatımıza dair hissettiğimiz çeşitli doyumsuzluklar ve mutsuzluklar, hayatta istemediğimiz veya hak etmediğimizi düşündüğümüz çeşitli durumların karşımıza çıkması, hayattaki zorluklara karşı genel tahammül ve tolerans düzeyimizin azalması veya hiç farkında olmadığımız, bilinçaltımıza bastırdığımız psikolojik ve kişilik sorunlarımızın içimizde derin bir boşluk ve tatminsizlik yaratması gibi çeşitli sebepler oluşturabilir. Bu duygu durumu vücudumuzda simültane olarak başka fizyolojik ve biyolojik değişimlere yol açar. Öfke içten veya dıştan gelen, gerçek veya gerçekdışı bir sebepten dolayı tetiklenebilir.

Öfke hakkındaki mitler nelerdir?

Öfkelenmek biyokimyasal olarak oluşan kaçınılmaz bir durumdur: Bazı hormonların duygusal durumlarımızla ilişkili olduğu bilinmektedir. Ancak öfkeyi sadece fizyolojik tepkilerimiz değil, kendi kognitif bilincimiz ve olayları yorumlama biçimimizde oluşturur.

Öfke insan yapısına ait bir dürtüdür ve kaçınılmazdır: Bazı antropologlar bu tezi savunsa da, bu bilimsel olarak kanıtlanmış bir tez değildir. Hatta geçtiğimiz senelerde psikolog, antropolog ve genetik bilimcilerin ortak eğilimleri öfkenin insan yapısının kaçınılmaz bir parçası olmadığını düşünme yönündedir.

Öfke tatminsizlik sonucu kaçınılmaz olarak oluşur: Tatminsizlikle öfke arasında ne denli bir ilişki olsa da tatminsizliğin öfkeye dönüşme oranı aradaki kognitif faktörlerle ilintilidir. Kognitif yeteneklerimizle tatminsizliğimize öfkeye dönüşme oranını kontrol edip daha yapıcı çözümlere yönelebiliriz.

Öfke sağlıklı bir dışavurumdur: Öfkeyi bir şekilde hislerin ifade edilme şekli olarak, dolayısıyla da sağlıklı bir dışavurum olarak yorumlayan görüşler mevcuttur. Ancak yapılan çeşitli psikolojik deneyler bunun tersini; öfkeli tavırların daha çok öfkeye yol açtığını saptamıştır.

Öfkenin bedelleri nelerdir?

Öfkeyle beraber vücudumuza yüklediğimiz stres tüm iç organlarımıza da zarar verir.

Öfke fizyolojik olarak vücudumuzda istenmeyen hormonsal tepkilere yol açar. Öfke testosteron, epinephrine, norepinephrine ve cortisol artışına sebep olur. Bunlardaki dengesiz artış vücudumuzda çeşitli organlarımızda ve fonksiyonlarında (kalp, tansiyon, damar, eklem, akciğer, kaslar gibi) ciddi sorunların gelişimine yol açar. Ayrıca bağışıklık sistemimizi zayıflatıp vücudun hastalıklara karşı direncini azaltır.

Öfkeyi genelde agresif davranışlar şeklinde ifade ederiz. Bu da kişisel, sosyal ve iş yerindeki ilişkilerimizi yıpratır. Başkalarının bize daha düşmanca davranmasına yol açar. Bu durumda öfke oranımız daha da artacağı için kendimizi bir kısır döngünün içinde hapsolmuş buluruz.

Öfke seviyemiz arttıkça çevremizdeki insanların bize tolerans seviyesi oldukça düşecektir. Kendilerini korumak için bize karşı çeşitli pasif-agresif ve yok-sayma gibi defanslar geliştireceklerdir. Bu da öfkeye konu olan herhangi bir konuyu çözümsüzlüğe götürebilir.

Öfkeli insanlar genelde kendilerini daha çaresiz hissederler. İlk aşamada onları öfkelendiren olayı başkalarının çözmesini beklerler, ancak bu beklentiyi öfkeyle dışa vurmaya başladıkça başkaları sorun çözmek yerine uzaklaşmaya yönelir. Bu durum da kişiyi daha da yalnız ve çaresiz hissettirir.

Öfkeli insanların hayattan aldıkları zevk ve genel olarak hayat kaliteleri düşer. Sosyal ortamların bir parçası olarak istenmedikleri için ve hayata bakış açıları hayattan zevk almayı azaltan daha negatif bir bakış açısı olduğu için hayat kaliteleri duygusal açıdan düşer.

Araştırmalar öfkeyle verilen kararların sağlıksız olduğunu ve genelde kişi açısından büyük kayıplara yol açtığını göstermiştir.

Öfkeli davranışlar iş yerinde çeşitli uyumsuzluklara yol açıp çeşitli sorunlara ve performans düşüklüğüne yol açabilirler.

Öfkeli davranışlar sonucunda etrafımızdaki arkadaş, eş ve yakınlarımızı uzaklaştıracağımızdan daha izole bir hayat yaşayıp, daha yalnız hissetmek kaçınılmazdır.

Öfke çeşitleri nelerdir?

Maskelenmiş Öfke Çeşitleri:

Pasif-agresif öfke: Bu tip öfke pasif agresif şekilde insanlara kırıcı olarak ifade edilir. Sonuçları itibariyle bu tip dolaylı şekilde insanları öfkeleri yüzünden kıran insanlar, anlaşılmamaya ve yalnızlığa mahkûmdur.

Kendine yöneltilen öfke: Bu tip öfkede, insanlar önce hayatlarından yanlış giden şeylerden dolayı kendilerini adil olmayan biçimde suçlamaya, kendilerini değersiz bulmaya, kendilerine karşı atakta bulunmaya ve en son olarak da kendilerine zarar verme ve yok etmeye yönelik eylemlere girişirler. Depresyon ve anksiyete ile ilgili birçok rahatsızlık bu tip bir öfkenin sonucu olarak ortaya çıkar.

Patlayıcı Öfke Çeşitleri:

Ani öfke: Bu tip öfke kişinin tamamen kontrolden çıkmasına yol açar. Hayatın zorluklarına ve hayatlarının her zaman istedikleri gibi gitmemesine tahammül ve sabır seviyeleri az insanlarda ortaya çıkan bir öfke biçimidir. Bu insanların genel hayattaki stres seviyeleri de yüksektir. Çevresindeki insanları ani bir biçimde kırdıklarından dolayı yakınları bu kişilerin yanlarında rahat ve güvende hissedemezler.

Utanca dayalı öfke: Kişi yaptığı hareketten dolayı utanç duyduğunda, bu utancı bastırabilmek için öfkesini abartılı bir şekilde çevresine yöneltebilir. Utanç insanı değersiz ve mutsuz hissettirebilen komplike bir emosyondur. Dolayısıyla bu emosyonla sağlıklı bir şekilde başa çıkmayan insanlar etraflarına karşı saldırgan tavırlar içine girebilirler.

Planlanmış öfke: Öfke bir sürü insanı korkutan, sineye çeken bir olgu olması sebebiyle, bazı kişiler planlı olarak istediklerini elde edebilmek için öfkeli davranırlar. Bu tip bir öfkenin de planlı bir biçimde başlanmış olsa da fizyolojik etkileri kontrol dışı olup, insanın kendisine de zarar verecektir.

Kronik Öfke Çeşitleri:

Alışkanlık yapmış olan öfke: Çok uzun ve öfkeli geçirilmiş dönemler insanlarda öfkenin bazı davranış biçimlerinin kronikleşmesine yol açar. Örnek vermek gerekirse, çocuklukları öfke dolu geçmiş insanlar şartlar değişse bile daha eleştirel ve negatif bakış açısına sahip olup, alışkanlık olarak çok daha kolay öfkelenebilme trendine sahip olabilirler.

Korku bazlı öfke: geçerli bir sebebe dayanmayan korkuları olan insanlar da genelde öfke dolu olabilirler. Bu insanlar sürekli korkacak bir sebep buldukları için yaşadıkları stresi sürekli öfkeyle ifade edebilirler. Yersiz aşırı kıskançlıklar da bu tip bir öfkenin alt kategorisinde incelenebilir.

Öfke dışarıdan nasıl gözlemlenebilir?

Fizyolojik olarak: Öfke kendini çeşitli psikosomatik tepkiler şeklinde gösterebilir. (örneğin baş ağrısı, mide bulantısı, tansiyon artışı, kalp sıkışması, halsizlik, aşırı uyku hali, öfkeyle beraber giden yaygın şikâyetler arasındadır)

Duygusal olarak: Depresif ve endişeli ruh hali, kendini değersiz ve yalnız hissetme çoğu zaman öfkeyle paralel gidebilen duygusal durumlardır.

Düşünsel olarak: Negatif düşüncelere odaklanma, ufak zorluklara tahammülsüzlük, kognitif olarak yapıcı olarak sorun çözebilme yeteneğinde azalma öfkeli insanlarda sıkça görülür.

Öfke, duygusal mesaj verme açısından önemlidir. Hayatımızda bazı şeylerin ters gittiğini bize bildirir ve bu ters giden yönleri değiştirmek için bize enerji verir. Ancak bu mesajı alıp yapıcı bir şekilde problemlerimize eğilmemiz gerekir. Bu mesajı kısa bir sürede aldıktan sonra bu duyguyu daha fazla taşımanın bize hiçbir faydası olmayacağı gibi yıkıcı olacaktır. Öfkenin üç aşaması düşüncede öfke, vücudumuzun bu düşünceye tepkisi, ve bu düşüncenin kendimize ve çevreye saldırması olarak özetlenebilir. Öfkeyi anlamadan bastırmaya çalışmak bir çözüm değildir; bastırılan öfke kendimize karşı ya da aslında öfkemizin objesi olmayan insanlar ve olaylara karşı adil olmayan bir biçimde kendini gösterecektir. Öncelikle öfkemize sebep olan algıyı, bununla bağlantılı düşüncemizi ve bu düşüncenin bizde yarattığı duyguyu hemen analiz edip, vücutsal veya agresif tepkilere dönüşmeden öfkemizle sağlıklı baş edebilmek esastır.

Kaynaklar:

McKay, M., McKay.J., & Rogers, P.(2003). When Anger Hurts. Oakland: New Harbinger Publications.

McKay, M., McKay.J., & Rogers, P.(2003). When Anger Hurts. Oakland: New Harbinger Publications.

Tafrate, R.C., Kassinove, H., and Dundin, L. (2002). Anger episodes in high and low trait anger community adults. Journal of Clinical Psychology, 58, 1573-1590

Potter-Efron R and Potter-Efron, P.(2006). Letting Go of Anger. Oakland: New Harbinger Publications

Potter-Efron R and Potter-Efron, P.(2006). Letting Go of Anger. CA:Oakland: New Harbinger Publications

Seligman, M.E.P. (1993).What You Can Change and What You Can’t, NY: New York: The Random House

Spielberger, C.(1995). Measuring the Experience, Expression, and Control of Anger. Issues in Comprehensive Pediatric Nursing, 3, 207-232.